Hadislerle Berat Kandili

[elifgibi]

Ebu Hüreyre Radıyallahu And’dan rivayet edildiğine göre: Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem efendimiz şöyle buyurmuştur:
—“Şaban ayının on beşinci gecesinin ilk vaktinde Cebrail (a.s) bana geldi; şöyle dedi:
—“Ya Muhammed, başını semaya kaldır. Sordum.
—“Bu gece nasıl bir gecedir? Şöyle anlattı:
—“Bu gece, -u
Teala, rahmet kapılarından üç yüz tanesini açar. Kendisine şirk
koşmayanların hemen herkesi bağışlar. Meğer ki, bağışlayacağı kimseler
büyücü, kahin, devamlı şarap içen, faizciliğe ve zinaya devam eden
kimselerden olsun. Bu kimseler tövbe edinceye kadar, -u Teala onları bağışlamaz.

Gecenin dörtte biri geçtikten sonra, Cebrail yine geldi ve şöyle dedi:
"Ya Muhammed başını kaldır. Bir de baktım ki, cennet kapıları açılmış.
Cennetin birinci kapısında dahi bir melek durmuş şöyle sesleniyor: "Ne mutlu bu gece rüku edenlere.
İkinci kapıdan dahi bir melek durmuş şöyle sesleniyordu: "Bu gece secde edenlere ne mutlu".
Üçüncü kapıda duran melek dahi, şöyle sesleniyordu: "Bu gece dua
edenlere ne mutlu." Dördüncü kapıda duran melek dahi şöyle sesleniyordu:
-"Bu gece, 'ı zikredenlere ne mutlu".
Beşinci kapıda duran melek dahi, şöyle sesleniyordu: "Bu gece korkusundan ağlayan kimselere ne mutlu."
Altıncı kapıda duran melek dahi, şöyle sesleniyordu: "Bu gece
Müslümanlara ne mutlu." Yedinci kapıda da bir melek durmuş şöyle
sesleniyordu: "Günahının bağışlanmasını dileyen yok mu ki, günahları
bağışlansın.
Bunları gördükten sonra, Cebrail'e sordum: "Bu kapılar ne zamana kadar açık kalacak?
Şöyle dedi: "Ya Muhammed, -u Teala, bu gece, Kelp kabilesinin koyunlarının tüyleri sayısı kadar kimseyi cehennemden azat eder."

- Hz. Ayşe Radıyallahu Anha anlatıyor: "Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem buyurdular ki: "
Teala Hazretleri, Nıfs-u Şa'ban gecesinde dünya semasına iner ve Kelb
kabilesinin koyunlarının tüyünün adedinden daha çok sayıda günahı
affeder."

Berat Gecesinin Mahiyeti ve Önemi

Yıllık bir program çerçevesinde yürütülen ticari faaliyetler yıl
sonunda o program esaslarına göre kontrol) ve teftiş edilir. Kâr zarar
hesapları yapılır. Kesin hesabın tespitinden sonra da gelecek yılın
programı hazırlanarak şeklini alır.
Her yıl tekrar edilen bu kontrol ve tespit işlemleri sayesinde ekonomik
hayatta istikrarlı ve sağlam bir ilerlemenin temini mümkün olur.
Bu misalin ışığında manevi hayatımıza ve faaliyetlerimize bakalım.
Dünya, âhiret hayatının kazanılması için yaratılmış bir manevi ticaret
yeri olduğuna göre, o ticaretle ilgili faaliyetlerin de yıllık
muhasebeye tabi olması gayet tabiidir.
Bu muhasebenin vakti üç ayların içindedir. Berat Kandili ile başlayıp Kadir Gecesiyle biten devreye rastlar.
Duhan Sûresinin 2., 3. ve 4. âyetlerinin Berat Gecesinden bahsettiği bildirilmektedir. Âyetlerin meali şöyle:

"O
apaçık kitaba and olsun ki, biz onu gerçekten mübarek bir gecede
indirdik. Çünkü biz onunla insanları uyarmaktayız. Bütün hikmetli işler o
gecede tefrik olunur."

Bu
âyetler hakkında iki görüş vardır. Çoğu tefsir bilginlerinin görüşüne
göre, bu mübarek gece Kadir Gecesidir. İkrime bin Ebi Cehil'in de dahil
olduğu bir grup alim ise; bu gecenin Berat Gecesi olduğunu
söylemişlerdir. Her iki tefsiri birleştiren diğer bir görüşe göre de,
hikmetli işlerin ayırımının yapılmasına Berat Gecesinde başlanmakta ve
bu işlem Kadir Gecesine kadar devam etmektedir. Bu hikmetli işler
nelerdir ve âyetin mânası nedir?

Yıllık Kader Programı

İbni Abbas'tan rivayet edildiğine göre, hikmetli işlerin birbirinden ayırd edilmesi şu şekilde cereyan etmektedir:
Bu seneden gelecek seneye kadar meydana gelecek olayların hepsi ayrı
ayrı melekler tarafından defterlere yazılır. Rızıklar, eceller,
zenginlik, fakirlik, ölümler, doğumlar hep bu esnada kaydedilir. O
yılki hacıların sayısı bile bu devrede takdir olunur. Herkesin ve
her-şeyin o sene içindeki mukadderatı kaydedilir.

Rızıkla alakalı defterler Mikail Aleyhisselâma verilir.

Savaşlarla ilgili defterler Cebrail Aleyhissalama verilir.

Ameller nüshası dünya semasında görevli melek olan İsrafil'e verilir ki bu büyük bir melektir.

Ölüm ve musibetlerle ilgili defter de Azrail Aleyhisselâma teslim edilir.

Fahreddin er-Râzî"nin açıklamasına göre bu defterlerin düzenlenmesi
Berat Gecesinde başlar, Kadir Gecesinde tamamlanarak her defter
sahibine teslim edilir.1

Berat Kandilinin "bütün senede bir kudsi çekirdek hükmünde ve beşer
mukadderatının programı nev'inden olması cihetiyle Leyle-i Kadrin
kudsiyetinde" olması bu manalara dayanmaktadır.2

Kur'ân'ın bu gecede indirilmesi meselesine ise şöyle bir açıklama getirilmektedir:

Berat gecesi, Kuran-ı Kerimin Levh-i Mahfuzdan dünya semasına toptan
indirildiği gecedir. Buna inzal denir. Kadir gecesinde ise
Peygamberimize ilk kez ve parça parça indirilmeye başlanmıştır. Buna da
tenzil denir.

Berat Gecesinin Özellikleri

Tefsirlerde bu gece ile ilgili olarak şu şekilde izahlar yer almaktadır:
Vergi ödendiği zaman nasıl ki vergi borçlusuna borcundan kurtulduğunu
gösteren bir belge veriliyorsa,
Azze ve Celle de Berat Gecesinde mü'min kullarına berat yazar. Zaten
bu gecenin dört adı vardır: "Mübarek Gece", "Berae Gecesi", "Sakk
Gecesi. Belge ve senet. ( Teala bu gece mü'min kullarına beraet yazar)", "Rahmet Gecesi."

"Berat, beraet" kelimesi "el-berâe" kelimesinin Türkçedeki kullanılış
şeklidir. Beri olmak, aklanmak, temiz ve suçsuz çıkmak demektir.
"Berâet" iki şey arasında ilişki olmaması, kişinin bir yükümlülükten
kurtulması veya yükümlülüğünün bulunmaması anlamına gelmektedir.
Mü'minlerin bu gece günah yüklerinden kurtulup İlâhî bağışa ermeleri
umulduğu için de Berat Gecesi denmiştir.

Bir kısım âlimlerin, kıblenin Kudüs'teki Mescid-i Aksâ'dan Mekke'deki
Kabe istikametine çevrilmesinin Hicretin ikinci yılında Berat Gecesinde
gerçekleştiğini kabul etmeleri de geceye ayrı bir önem
kazandırmaktadır.3

Berat Gecesinin beş ayrı özelliği vardır.
1. Bütün hikmetli işlerin ayırımına başlanması.
2. Bu gecede yapılacak ibadetlerin diğer vakitlere nispetle kat kat sevaplı olması.
3. İlâhi rahmetin bütün âlemi kuşatması.
4. 'ın af ve bağışlamasının coşması.
5. Peygamberimize tam bir şefaat yetkisinin verilmiş olması.

Bir rivayette bildirildiğine göre Resulullah Aleyhissalâtü Vesselam
Şâban'ın onüçüncü gecesi ümmeti hakkında şefaat niyaz etti, üçte biri
verildi. Ondördüncü gecesi niyaz etti üçte ikisi verildi. Onbeşinci
gecesi niyaz etti, hepsi verildi. Ancak 'tan devenin kaçması gibi kaçanlar başka...

Zemzem kuyusunun bu gecede açık bir şekilde coşup çoğalması da bu
manaları kuvvetlendiren kutsal bir işaret olarak yorumlanmaktadır.4

Peygamber Efendimiz bir hadis-i şeriflerinde Berat Gecesinin feyiz ve bereketini çeşitli şekillerde nazara vermektedir.
"Şâban'ın 15. gecesi geldiğinde geceyi uyanık ibadetle, gündüzü de oruçlu olarak geçirin. O gece güneş battıktan sonra rahmetiyle dünya semasına tecelli eder ve şöyle seslenir:

"İstiğfar eden yok mu, affedeyim ve bağışlayayım. "Rızık isteyen yok mu, hemen rızık vereyim.
"Başına bir musibet gelen yok mu, hemen sağlık ve afiyet vereyim.
"Böylece tan yerinin ağarmasına kadar bu şekilde devam eder." 5

Çünkü o gece İlâhi rahmet coşmuştur. Berat Gecesi beşer mukadderatının
programı çizilirken insanlara verilen eşsiz bir fırsattır. Bu fırsatı
değerlendirip günahlarını affettirebilen, gönlünden geçirdiklerini bütün
samimiyetiyle Cenab-ı Hakka iletip isteklerini Ondan talep eden ve
belalardan Ona sığınan bir insan ne kadar bahtiyardır. Buna karşılık,
her tarafı kuşatan rahmet tecellisinden istifade edemeyen bir insan ne
kadar bedbahttır.

Bu Gece Af Dışı Kalanlar

Peygamber Efendimiz bu gecede af dışı kalanları şu hadisleri ile bildirmektedir:

"Muhakkak ki,
Azze ve Celle Şâban'ın onbeşinci gecesinde rahmetiyle yetişip herşeyi
kuşatır. Bütün mahlukatına mağfiret eder. Yalnızca müşrikler ve
kalbleri düşmanlık hissiyle dolu olup insanlarla zıtlaşmaktan başka bir
şey düşünmeyenler müstesna."6 "Yüce
bu gece bütün Müslümanlara mağfiret buyurur, ancak kâhin, sihirbaz
yahut müşahin (çok kin güden) veya içkiye düşkün olan veya ana babasını
inciten yahut zinaya ısrarla devam eden müstesna."7
" Teâlâ Şâban'ın onbeşinci gecesi tecelli eder ve ana-babasına asi olanlarla 'a ortak koşanlar dışında kalan bütün kullarını bağışlar."8

Üç
aylara ayrı bir ruh ve mâna içinde giren Peygamber Efendimiz özellikle
Şaban ayına özel bir özen gösterir, başka zamanlarda görülmemiş bir
derecede ibadete ve âhiret işlerine yönelirdi. Bu ayın çoğu günlerini
oruçlu geçirirken, geceleri de diğer gecelerden çok farklı bir şekilde
ihya ederdi.

Bir Berat Gecesinde uyanıp da Resulullah Aleyhissalâtü Vesselamı yanında
bulamayan Hz. Âişe kalkarak Efendimizi aramaya başladı. Sonunda
Peygamberimizi Cennetü'1-Bakî mezarlığında başını semaya kaldırmış halde
buldu.
Peygamberimiz Aleyhissalâtü Vesselam mübarek hanımına Berat Gecesinin faziletini şöyle anlattı:
"Muhakkak ki,
Teâlâ Şâban'ın onbeşinci gecesinde dünya semasına rahmetiyle tecelli
eder ve Benî Kelb Kabilesinin koyunlarının kılları sayısınca insanları
mağfiret eder."9

İşlenen sevaplı amellerin değeri başka zamanlarda on ise, Berat
Kandilinde yirmi bindir. Meselâ başka zamanlarda okuduğumuz bir tek
Kur'ân harfine on sevap veriliyorsa, bu gecede her bir harfine yirmi bin
sevap verilmektedir.

Bu bakımdan tam bir ihlâsla çalışıp ihyasına gayret gösterebildiğimiz
takdirde Berat Kandili elli bin senelik bir ibadet hayatının sevabını
bir gece içinde bize kazandırabilir. "Onun için elden geldiği kadar Kur'ân ve istiğfar ve salavatla meşgul olmak büyük bir kârdır."10

Tek kişinin çalışma ve kazanma gücü maddi hayatta olduğu gibi manevi
hayatta da sınırlıdır diyorsak, bunun çaresi vardır. Aynı gayeyi
paylaşan ve dünyada aynı maksatla yaşayan mü'min kardeşlerimizle
birlikte teşkil ettiğimiz manevi şirket; bize hesabından âciz
kalacağımız sonsuz bir manevi serveti kazandırabilir. Üstelik maddi
kazançlarda kâr, ortaklar arasında bölünerek küçüldüğü halde mânevi
kârda böyle bir şey kesinlikle söz konusu değildir. Çünkü manevi
faaliyetler nurludur. Nur ise maddi eşya gibi küçülmez ve bölünmez.

Berat Gecesi ibadeti

Gecenin manevi değeri dolayısıyla namaz, Kur'ân tilaveti, zikir, tesbih
ve istiğfarla geçirilmesi, bu gece vesilesiyle muhtaçlara yardım ve
benzeri hayırlı amellere özel bir önem verilmesi müstehaptır.

İmam-ı Gazali Hazretleri el-İhyâ'da, Berat Gecesinde yüz rekât namaz
kılınması hakkında bir rivayete yer verse de, hadis âlimleri bu namazın
sünnette yerinin olmadığını, böyle bir namazın Hicretten 400 sene sonra
Kudüs'te kılınmış olduğu tesbitinde bulunurlar. Hatta İmam Nevevi
böyle bir namazın sünnette bulunmadığı için bid'at bile olduğunu ifade
eder.

Bunun yerine kaza namazının kılınması daha isabetli olacaktır. Bununla
beraber kılındığı takdirde de sevabının olmadığı anlamına gelmez.
Çünkü ibadet alışkanlıklarının iyice azaldığı zamanımızda insanların bu
vesileyle namaza yönelmelerini hoşgörü ile karşılamak faydalı
olacaktır.

Berat Gecesi Duası

Peygamber Efendimiz Aleyhissalâtü Vesselam bu gece Rabbine şöyle dua etmiştir:
"ım,
azabından affına, gazabından rızana sığınırım, Senden yine Sana iltica
ederim. Sana gereği gibi hamd etmekten âcizim. Sen Kendini sena
ettiğin gibi yücesin."11

Berat Duası

Bazı mâna büyüklerinin de şöyle bir duası vardır:
"ım,
şayet ismimi saîdler defterine yazdıysan, orada sabit kıl. Şayet
ismimi şakiler defterine yazdıysan oradan sil. Çünkü Sen buyurdun ki, ' dilediğini siler yok eder, dilediğini de sabit bırakır, Levh-i Mahfuz Onun katındadır."12

Bu idrak ve şuur içinde ihya edeceğimiz Berat Gecesinin hepimiz için hayırlara vesile olmasını Cenab-ı Haktan niyaz edelim.

Kaynaklar
1 Hülâsâtü'l-Beyân. 13:5251.
2 Şualar, s,426.
3 TDİ."Berat" maddesi.
4 Hak Dini Kur an Dili, 5:4295
5 İbni Mâce, İkame, 191.
7 et-Tergîb ve't-Terhib, 2:118.
8 İbni Mace, İkametü's-Salât, 191; Tirmizî, Savm, 38.
9 Tirmizî, Savm:39.
10 Şualar, s.426.
11 et-Tergib ve't-Terhîb, 2:.119, 120.
12 Ra’d Suresi, 39; Mecmuatü’l-Ahzab, 1:597.